Deel 2- Melle Jorritsma over Blockchain en Accountancy

Specifieke blockchains, specifieke eigenschappen

De ene blockchain is de andere niet. Afhankelijk van het doel kan een blockchain worden ontworpen met verschillende specifieke eigenschappen. De meest bekende vorm is die van de cryptocurrencies, maar er zijn bijvoorbeeld ook blockchains die zijn toegespitst op het vastleggen van smart contracts of het uitwisselen van gegevens in een IoT (Internet of Things) netwerk. De lijst met verschillende blockchains en toepassingen groeit nog dagelijks.

De overeenkomst tussen deze blockchains is dat de registraties van de transacties cryptografisch worden ondertekend en gedistribueerd over een netwerk van servers. Zo is iedere transactie te herleiden tot de (eventueel anonieme) ondertekenaar, kan de ondertekenaar eigenaarschap claimen over de digitale assets en zijn de transacties achteraf niet te wijzigen.

In veel blockchainmodellen ligt ook meteen het afrekenmodel verankerd. Hierin krijgt de miner, de server die transacties in blocks vastlegt en de blocks met transacties van andere servers bevestigt, een beloning in de vorm van systeemeigen coins. Er wordt een extra transactievergoeding meegestuurd met de transactiewaarde en de miner die als eerste een block heeft uitgerekend wordt extra beloond. Dit type blockchain is het meest bekend van de cryptocurrencies, waarbij de inspanning die miners leveren om een block toe te voegen ook wel ‘Proof of Work’ (PoW) wordt genoemd.

PoW of PoS?

PoW betekent dat het een miner veel moeite kost om een bepaalde moeilijke berekening uit te voeren, maar dat met weinig moeite kan worden vastgesteld dát deze berekening is uitgevoerd. De hoeveelheid tijd om een block te verifiëren en toe te voegen wordt constant gehouden, door de moeilijkheidsgraad van deze berekening aan te passen. Een toename van rekenkracht in het netwerk van miners leidt zo tot toename van de benodigde rekenkracht om het volgende block uit te rekenen. Dit resulteert ook in een hoger energieverbruik.

Zolang de energierekening lager is dan de opbrengsten van het minen, is er een positieve businesscase. Maar inmiddels vragen steeds meer mensen zich hardop af of het PoW-systeem sustainable is in een maatschappij waarin gevraagd wordt om bewust om te gaan met schaarste in grondstoffen en energie. Daarentegen zal de data in de blockchain steeds verder groeien. Hierdoor neemt de benodigde opslag verder toe en stijgen ook de kosten voor het in de lucht houden van deze opslag. Iedere opgeslagen transactie zal namelijk voor eeuwig beschikbaar moeten blijven op een groot netwerk van servers.

Een ander veelgenoemd nadeel, met name bij de cryptocurrency blockchains, is een lage transactiesnelheid van ongeveer zeven transacties per seconde. Creditcardtransacties kunnen daarentegen met enkele duizenden transacties per seconde worden verwerkt. De lage transactiesnelheid in de blockchain is te wijten aan het gekozen consensusmodel. Consensus over een transactie ontstaat doordat een willekeurig samengestelde groep miners onafhankelijk van elkaar controleert en aan elkaar terugkoppelt of een transactie geldig is. Dit wordt onder andere gedaan om het twee keer uitgeven van dezelfde coin, oftewel ‘double spending’, onmogelijk te maken. Het nadeel hiervan is dat het proces van het verifiëren van transacties zo snel is als de zwakste schakel: het proces is pas volbracht als de langzaamste miner van de groep de transacties heeft geverifieerd.

Diverse charmante eigenschappen van de blockchain, waaronder de anonimiteit en de beloningsstructuur, hebben een grote aantrekkingskracht. Deze positieve kant heeft ook een negatieve tegenhanger. Waar criminelen voorheen computers infecteerden om ransomware te installeren of het geïnfecteerde systeem in te zetten bij DDOS (Distributed Denial of Service) aanvallen, wordt het nu lucratiever om deze ook in te zetten voor het minen. De eigenaar van het systeem hoeft hier niets van te merken en netwerkbeheerders ook niet. Het gaat namelijk niet om een klassiek virus en er lekt geen informatie uit het bedrijfsnetwerk. Deze criminele activiteiten zijn door het open karakter van de blockchain moeilijk te weren.

Ondertussen worden er oplossingen gezocht voor een sneller consensusmodel en voor een alternatief voor de energieslurpende PoW methode. Zo is de gedachte achter de PoW dat het voor hackers te kostbaar is om een aanval uit te voeren. Als alternatief voor Proof of Work wordt het Proof of Stake (PoS) model voorgesteld, dat hetzelfde doel dient, maar een heel ander proces kent. In PoS wordt een miner deterministisch gekozen voor het uitrekenen van een block. Dit betekent dat de keuze is gebaseerd op hoe ‘welvarend’ een miner is, oftewel: welk aandeel coins hij representeert. Er is geen beloning meer voor het uitrekenen van een block, de transactievergoedingen zijn de enige beloning. Om dit te bereiken zijn meestal alle coins in de blockchain al uitgerekend voordat deze beschikbaar wordt gesteld aan het publiek. Dit wordt ook wel premining genoemd. Daarnaast is er in PoS een algoritme aanwezig om foute miners te weren en zo criminele inmenging in te perken.

Zo worden er steeds nieuwe blockchains ontworpen, die deels technieken uit bestaande blockchains hergebruiken en deels technieken verbeteren of toevoegen.

Blockchain voor apparaten

Er zijn ook andere blockchains, die bijvoorbeeld specifiek ontworpen zijn voor de IoT (Internet of Things). Hiermee kunnen apparaten die op het internet zijn aangesloten onderling gegevens uitwisselen. Denk aan auto’s, zonnepanelen, thermostaten, enzovoorts. Een voorbeeld: heb je een buitentemperatuursensor die is aangesloten op internet, dan kan deze de temperatuur doorgeven aan je auto. Afhankelijk van de temperatuur en of het een werkdag is, kan de sensor ervoor zorgen dat de auto voorverwarmt voor de verwachte vertrektijd. Met deze techniek kan een auto bijvoorbeeld ook automatisch voor zichzelf parkeerkosten afdragen, afhankelijk van locatie en tijdstip van parkeren.

Voor dit doel is het niet altijd nodig dat er transactiekosten worden berekend voor het uitwisselen van gegevens. Deelnemende apparaten kunnen transacties onafhankelijk van elkaar verifiëren. In dat geval is er eigenlijk ook geen sprake meer van een blockchain. Er zijn geen miners meer die blocks met transacties achter elkaar plaatsen, maar de apparaten wisselen autonoom onderling de transacties uit. Het netwerk verifieert vervolgens deze transacties. De specifieke voordelen van deze ‘blockchain’ kent ook specifieke nadelen. Zo is deze blockchain door de gekozen techniek gevoeliger voor het rondzingen van afgekeurde blocks, wat tot instabiliteit van het netwerk kan leiden. Maar ook hier zie je dat de techniek zich steeds verder ontwikkelt om dergelijke problemen op te lossen.

Smart contracts

Smart contracts worden vaak in combinatie met blockchain genoemd. Dit is hetzelfde als een reguliere transactie tussen twee partijen. De toevoeging ‘smart’ betekent dat uit te voeren acties kunnen worden vastgelegd als er wordt voldaan aan bepaalde vooraf vastgelegde (wiskundige) voorwaarden. Smart contracts zijn hiermee een soort workflow tool met triggers en acties, maar dan in een blockchainomgeving met een financiële component.

Voorbeeld: de helft van een aankoopbedrag wordt direct betaald aan de leverancier en de andere helft wordt automatisch voldaan zodra de ontvanger bevestigt dat de goederen zijn ontvangen. Of een ander voorbeeld: de ontvangen toeslag wordt gemarkeerd als ‘huurtoeslag’ en mag alleen worden uitgegeven aan kosten met markering ‘woninghuur’. Zo kan worden voorkomen dat de huurtoeslag al in de kroeg is uitgegeven voordat de huur moet worden betaald.

Ook in de zorg zijn afspraken, bijvoorbeeld met zorgafnemers, zorgverleners en verzekeraars, op deze manier vooraf vast te leggen. Deze afspraken kunnen worden uitgevoerd door een mechanisme van automatische zelfexecutie.

Boekhouden met blockchain

In de blockchain draait het allemaal om de ‘distributed ledger’, letterlijk vertaald ‘verdeeld grootboek’. Deze term zorgt soms voor verwarring, omdat het hier niet gaat om een grootboek zoals we dit kennen van de bedrijfsadministratie. Dat wil niet zeggen dat daar geen kansen liggen voor de blockchaintechniek. De techniek van het opbouwen van blocks met hash verificatie kan ook nuttig zijn in een boekhouding, waarin transacties achter elkaar worden vastgelegd met een automatische opbouw van een audittrail.

Momenteel zijn er al ontwikkelingen dat de boekhouding de cryptocurrency wallet uitleest. Zo is deze, gekoppeld aan de dagkoers, te gebruiken als dagboek. Als dit dagboek weer wordt gekoppeld met de smart contracts, voor klant- en leveranciersmanagement, dan wordt daarmee een extra stap gezet in ‘robotic accounting’. Voeg hier nog de mogelijkheid aan toe om extra metadata aan transacties toe te voegen, zoals een unieke link naar de juiste UBL factuur of een unieke identifier die binnen een facturatienetwerk worden gebruikt, en er ontstaat een mechanisme dat verder gaat dan de bankenkoppelingen die we nu kennen.

Om de iedere dagboektransactie geanonimiseerd in een public blockchain op te slaan lijkt vooralsnog minder kansrijk. De behoefte aan een trusted third party bij het voeren van de eigen bedrijfsadministratie is in mindere mate aanwezig. Daarnaast kan door de miningkosten van alle vast te leggen transacties de businesscase negatief uitvallen. Deze analyse en businesscase kan voor iedere toepassing worden gemaakt.

Cryptocountancy?

De ene blockchain is de andere niet en de zoektocht naar de perfecte blockchain is nog volop gaande. Specifieke eigenschappen worden bewust ingezet voor nieuwe blockchains, telkens met een eigen afweging in de mate van anonimiteit, snelheid, schaalbaarheid, kostenefficiëntie en veiligheid. Een ‘sustainable’ blockchain zal hierin een optimale mix weten te vinden voor het doel waarvoor het wordt ontworpen.

In het applicatielandschap binnen de accountancy zal ook een mix ontstaan van toepassingen die een interactie hebben met een blockchain en andere (cloud)toepassingen. Dit heeft consequenties voor de interactie tussen deze toepassingen én impact op compliance.

In het volgende en laatste deel ‘Impact’ onderzoeken we de maatschappelijke invloed van deze ontwikkeling en welke rol de accountancy daarin kan spelen.